IX–X դարերի պատմագիր, Ամենայն հայոց կաթողիկոս (898 թ-ից) Հովհաննես Ե Դրասխանակերտցին միջնադարյան Հայաստանի քաղաքական և մշակութային նշանավոր գործիչներից է: Նրա «Պատմություն Հայոց»-ը հայ պատմագրության առավել գնահատված աշխատություններից է:
Հովհաննես Դրասխանակերտցին ուսանել է Սևանա կղզու վանքում: Մինչև 897 թ. վարել է եկեղեցական բարձր պաշտոններ, մասնակցել երկրի հասարակական-քաղաքական կյանքին: Ատրպատականի Յուսուփ ամիրի արշավանքը Հայաստան կանխելու համար 908 թ-ին նվերներով մեկնել է Ատրպատական՝ Յուսուփին սիրաշահելու և նրա հետ բանակցելու, սակայն վերջինս հայերի ընդդիմադիր ուժը թուլացնելու, ժողովրդին ահաբեկելու նպատակով կալանավորել է կաթողիկոսին և բանտ նետել: Դրասխանակերտցուն հաջողվել է փախչել: Գնացել է Աղվանք, Վրաստան, ապա վերադարձել է Հայաստան, հաստատվել Տարոնում, ավելի ուշ՝ Դվինում: Խույս տալով արաբ զորապետ Նըսրի հալածանքներից՝ ապաստանել է Սևանա կղզում, ապա անցել Բյուրական, այնտեղից՝ Բագարան: Այս ընթացքում Դրասխանակերտցին ջանացել է բանակցությունների միջոցով, խորհուրդներով ու հորդորներով մեղմել արաբ ոստիկանների շահատակությունները, ապահովել երկրի քաղաքական միասնությունը, վերացնել երկպառակությունները, բարձրացնել ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցությունը: Սմբատ Ա-ի մահից (914 թ.) հետո, քաղաքական նկատառումներով, հրաժարվել է Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Նիկողայոսի՝ Բյուզանդիայի հետ Հայաստանի, Վրաստանի և Աղվանքի միասնության ծրագրի շուրջ բանակցություններին մասնակցելուց: Երբ Նըսրը գրավել է կաթողիկոսանիստ Դվինը, Դրասխանակերտցին Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Արծրունու հրավերով 927 թ-ին տեղափոխվել է Վասպուրական: Պահպանվել է Դրասխանակերտցու 2 աշխատություն՝ «Շարք կաթողիկոսացն Հայոց»-ը և «Պատմություն Հայոց»-ը: Առաջինը Հայոց կաթողիկոսների անվանացանկն է՝ Գրիգոր Լուսավորչից մինչև իր ժամանակը՝ կենսագրական համառոտ տվյալներով:
|
