Խմբավար և կոմպոզիտոր Քրիստափոր Կարա-Մուրզան հայ երաժշտության մեջ ներդրել է բազմաձայնությունը, ստեղծել խմբերգեր, որոնք մեծապես նպաստել են ազգային երաժշտական լեզվի մշակմանը և կոմպոզիտորական դպրոցի հիմնադրմանը:
Խմբերգերն ու ժողովրդական պարերը միավորելով` ստեղծել է ժողովրդական երգի-պարի այժմյան անսամբլի նախատիպը: Քրիստափոր (իսկական անունը՝ Խաչատուր) Կարա-Մուրզան 8 տարեկանից նվագել է դաշնամուր և ֆլեյտա: Երիտասարդ տարիներին Ղրիմում կազմակերպել է թատերական, երաժըշտական սիրողական խմբեր և ելույթներ ունեցել: 1882 թ-ից պարբերաբար ապրել է Թիֆլիսում և Բաքվում: 1885 թ-ին Թիֆլիսում՝ Գրիգոր Արծրունու թատրոնում, իր ստեղծած` տղամարդկանց փոքրակազմ երգչախմբով հանդես է եկել հայկական առաջին երգչախմբային համերգով. կատարվել են հայրենասիրական բազմաձայն երգեր: Համերգը վերածվել է ազգային տոնի: Այնուհետև Կովկասում և Հարավային Ռուսաստանի հայաբնակ գրեթե բոլոր կենտրոններում ստեղծել է միասեռ և խառը 90-ից ավելի ժողովրդական երգչախմբեր: Հավաքել է ժողովրդական երգեր և համերգներում ընդգրկել դրանց քառաձայն մշակումները: 1892–93 թթ-ին դասավանդել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, 1894 թ-ին՝ Շուշիում: 1895 թ-ին Բաքվում երգչախմբի և նվագախմբի մասնակցությամբ ներկայացրել է Խորեն Գալֆայանի «Արշակ Բ» դրաման: Թիֆլիսում կազմակերպել է խմբավարների դասընթաց, «Մուրճ» և «Մշակ» ամսագրերում հրապարակել է հոդվածներ. լուսաբանել է Թիֆլիսի երաժշտական կյանքը: Կարա-Մուրզայի երգչախմբերում մասնագիտացել և նշանավոր երգիչներ են դարձել Ներսես Շահլամյանը, Բեգլար Ամիրջանյանը և ուրիշներ: Կարա-Մուրզան գրել է երգեր հայ բանաստեղծների խոսքերով, թատերական երաժշտություն, գործիքային պիեսներ, «Շուշան» (ըստ Ատրպետի) օպերան (անավարտ): Ստեղծել է նաև շուրջ 300 խմբերգեր՝ առանց նվագակցության, մշակել բազմաթիվ երգեր՝ «Ծիծեռնակ», «Դու զով խնդրես», «Անցար սարեր», «Այծյամ», «Ընկերը» և այլն: Երգերը բազմաձայնելու համար կիրառել է ավանդական պարզագույն միջոցներ ու հնարքներ: Խմբերգերում միավորել է 2 կամ ավելի ժողովրդական երգեր. լավագույններից են՝ «Ալագյազ» ու «Քեզի մեռնիմ», «Դե գնա, կիգամ» ու «Խորոտիկ», «Լեպհո, լե, լե» ու «Հոդալլո» և այլն: Կատարել է նաև աշուղական երգերի քառաձայն մշակումներ:
|
