Օլիվեր Կրոմվելը XVII դարի անգլիական հեղափոխական գործիչ է: Իր ստեղծած «երկաթակողերի բանակով» հաղթել է թագավորական զորքերին. 1649 թ-ին Անգլիան հռչակել է հանրապետություն, իսկ 1653 թ-ին ինքն իրեն հռչակել է ազգի հովանավոր (պրոտեկտոր):
Օլիվեր Կրոմվելը մեծացել է պուրիտանական (կրոնական ուղղություն Անգլիայում) ընտանիքում: Հոր մահից հետո մեկնել է Լոնդոն՝ իրավունք ուսումնասիրելու: Քաղաքական գործունեությունն սկսել է 1628 թ-ին, երբ առաջին անգամ ընտրվել է խորհրդարանի Համայնքների պալատի պատգամավոր: 1640 թ-ից ընդդիմության գործիչներից էր: Ստյուարտների դեմ նրա ճառերն աչքի են ընկել բուրժուազիայի և նոր ազնվականության շահերի պաշտպանությամբ:
Թագավորի դեմ քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Կրոմվելն ստեղծել է բանակի նոր տեսակ՝ «երկաթյա» կարգապահությամբ, որն ստացել է «երկաթակողերի բանակ» անվանումը և դարձել վերակազմված խորհրդարանական բանակի կորիզը: 1645 թ-ի հունիսի 14-ին Նեսբի գյուղի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում ջախջախել է Կառլոս I Ստյուարտի բանակը:
Քաղաքացիական պատերազմներն Անգլիայում ավարտվել են խորհրդարանի հաղթանակով, միապետականների վերջնական պարտությամբ և թագավորի գերեվարումով: Հաղթողների ձեռքն է ընկել Կառլոս I-ի գաղտնի գրությունը, որով նա դիմել էր Ֆրանսիայի թագավորի օգնությանը և իշխանությունը պահպանելու համար պատրաստ էր երկիրը հանձնել օտարերկրյա զավթիչներին: Գերագույն դատարանի որոշմամբ Կառլոս I-ին՝ որպես «դավաճանի ու բռնակալի», 1649 թ-ի հունվարի 30-ին գլխատել են: Օրենսդրական ակտով վերացվել են թագավորական իշխանությունը և Լորդերի պալատը:
1649 թ-ի մայիսի 19-ին Անգլիան հռչակվել է հանրապետություն: 1650 թ-ին խորհրդարանը Կրոմվելին պաշտոնապես նշանակել է լորդ-գեներալ՝ հանրապետության բոլոր զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար: 1649– 1650 թթ-ին անգլիական բանակը դաժանորեն ճնշել է դեռևս 1641 թ-ին ծագած իռլանդական ազգային ապստամբութունը: 1652 թ-ին Իռլանդիան միացվել է Անգլիային: 1650–52 թթ-ին Կրոմվելը հնազանդեցրել և Անգլիային է միացրել Շոտլանդիան: 1653 թ-ի դեկտեմբերի 16-ին Կրոմվելի և բանակի խորհրդի ձեռնարկած պետական հեղաշրջումը փաստորեն վերացրել է հանրապետությունը և հաստատել ռազմական բռնապետություն՝ լորդ-պրոտեկտոր Օլիվեր Կրոմվելի միանձնյա իշխանությամբ: Հատկապես ակտիվ են եղել Կրոմվելի գաղութակալական ձեռնարկումները: Երկիրն առաջին քայլերն սկսել է համաշխարհային գերիշխանության համար:
Կրոմվելի մահից կարճ ժամանակ անց վերացվել է պրոտեկտորատի վարչակարգը: Երկրում ստեղծվել է քաղաքական խառնակ իրավիճակ, ակտիվացել են ժողովրդական շարժումները: Այս պայմաններում բուրժուաազնվականական շրջաններն անհրաժեշտ են համարել վերականգնել միապետությունը և Ստյուարտների գահը: 1660 թ-ի ապրիլին Լոնդոնում գումարված Սահմանադիր խորհրդարանը Կառլոս I-ի որդուն հռչակել է թագավոր՝ Կառլոս II անունով:
