Կոմպոզիտոր, խմբավար, մանկավարժ Ռոմանոս Մելիքյանը հայ դասական ռոմանսի հիմնադիրն է: Ազգային կամերային-վոկալ երաժշտության մեջ նա առաջինն է օգտագործել հայ դասական պոեզիայի լավագույն նմուշներից:
Ռոմանոս Մելիքյանն սկզբնական կրթությունն ստացել է Ղզլարում: 1902 թ-ին ավարտել է Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոցը, որտեղ նրա երաժշտության առաջին ուսուցիչը Գևորգ Չորեքչյանն էր (1945–54 թթ-ին՝ Գևորգ Զ Ամենայն հայոց կաթողիկոս): 1902–05 թթ-ին սովորել է Դոնի Ռոստովի երաժշտական ուսումնարանում, 1906 թ-ին ընդունվել է Մոսկվայի ժողովրդական կոնսերվատորիան (դասատու՝ դաշնակահար Բոլեսլավ Յավորսկի): Մելիքյանը 1908–10 թթ-ին երաժշտություն է դասավանդել Թիֆլիսի Հովնանյան օրիորդաց դպրոցում, 1908 թ-ին կոմպոզիտոր Ազատ Մանուկյանի հետ հիմնել է «Երաժշտական լիգան»: 1910– 1914 թթ-ին սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում (դասատուներ՝ Վասիլի Կալաֆատի և Մաքսիմիլիան Շտեյնբերգ): 1915 թ-ին վերադարձել է Թիֆլիս, զբաղվել մանկավարժությամբ: 1921 թ-ին նրան հրավիրել են Երևան, որտեղ ձեռնամուխ է եղել երաժշտական ստուդիայի (1921 թ.) և կոնսերվատորիայի (1923 թ.) ստեղծմանը: Այդ տարիներին Խորհրդային Հայաստանում կազմակերպել և ղեկավարել է ինքնագործ երգչախմբեր: Մելիքյանի ստեղծագործության մեջ գերակշռում են երգն ու ռոմանսը: Նրա մեղեդային ոճին բնորոշ են բանաստեղծական խոսքի և երաժշտական հնչերանգների ինքնատիպ համադրումը: Հայկական ռոմանսի ձևավորումը պայմանավորված է կոմպոզիտորի՝ նաև դաշնամուրային նվագակցության դերի նորովի մեկնաբանմամբ, հոգեբանական և նկարագրական առավել հագեցվածությամբ: Հանրահայտ են նրա վաղ շրջանի «Վարդը» և «Աշուն» երգերը, «Ուռենի» զուգերգը, «Անջատում» ռոմանսը: Մելիքյանի «Աշնան տողեր» երգաշարի քնարական ռոմանսների հիմքը քաղաքային երաժշտական ֆոլկլորն է, իսկ «Զմրուխտի» և «Զառ-վառ» վոկալ շարքերի հնչերանգային հիմքը հայ ժողովրդական-գեղջկական երգն ու գուսանների ստեղծագործություններն են: «Զմրուխտի» երգաշարին բնորոշ է քնարականության և փիլիսոփայական խոր ընդհանրացումների զուգորդումը, իսկ «Զառ-վառ»-ում գերակշռում են նկարագրական մոտիվները: Կոմպոզիտորի նորարարությունները նպաստել են ազգային երաժշտության մեջ հնչյունային վառ ու գունեղ երանգապնակի ստեղծմանը: Մեծ է Մելիքյանի դերը նաև հայ տարածուն (մասսայական) երգի ձևավորման մեջ. հայտնի է նրա «Նոր օրերի երգեր» շարքը: Ռոմանոս Մելիքյանի անունով կոչվել են երաժշտական ուսումնարան Երևանում, փողոցներ՝ Երևանում և ՀՀ այլ քաղաքներում:
| 
