Նորվեգացի բևեռախույզ, օվկիանոսագետ, ֆիզիկական օվկիանոսագիտության հիմնադիր, մարդասեր և հասարակական-քաղաքական գործիչ Ֆրիտյոֆ Նանսենը պաշտպանել է հայ ժողովրդի ոտնահարված իրավունքները:
Նանսենը սովորել է Քրիստիանայի համալսարանի բնագիտության ֆակուլտետում (1897 թ-ից՝ կենդանաբանության պրոֆեսոր): 1888 թ-ին դահուկներով կտրել-անցել է Գրենլանդիան: Այնուհետև մշակել է Հյուսիսային բևեռ հասնելու նախագիծ. իրագործել է իր կառուցած «Ֆրամ» նավով, որի համար ընտրվել է Սանկտ Պետերբուրգի ԳԱ պատվավոր անդամ: Նորվեգիայի` Շվեդիայից անջատվելուց (1905 թ.) հետո նշանակվել է Մեծ Բրիտանիայում Նորվեգիայի դեսպան: Առաջին աշխարհամարտի (1914–18 թթ.) ավարտից հետո, որպես Ազգերի լիգայի գերագույն կոմիսար, Նանսենն զբաղվել է ռազմագերիներին հայրենիք վերադարձնելու և գաղթականների խնդիրներով: Օգնություն է կազմակերպել Պովոլժիեի սովյալների համար (1921 թ.): Նանսենի հասարակական գործունեության մեջ կարևոր տեղ է գրավել հայանպաստ աշխատանքը, ջանքերը Հայ դատի արդարացի լուծման և հայ գաղթականների դրության բարելավման համար: Նա խստագույնս դատապարտել է սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի և երիտթուրքերի կազմակերպած հայերի ցեղասպանությունը: Նանսենը մեծապես օգնել է գաղթականներին. բազմահազար հայ փախստականներ ստացել են «Նանսենյան անձնագրեր», որը մասամբ թեթևացրել է նրանց դրությունը: Առաջարկել է պայմաններ ստեղծել հայ գաղթականներին Խորհրդային Հայաստան հայրենադարձնելու համար, գլխավորել է հայրենադարձության հանձնաժողովը (1925–29 թթ.): Այդ նպատակով Նանսենն իր հանձնաժողովով 1925 թ-ի հունիսին ժամանել է Երևան, եղել է հանրապետության տարբեր շրջաններում, պարզել գաղթականներին ընդունելու հնարավորությունները, մասնակցել Շիրկանալի (Շիրակի ջրանցք) բացմանը: Վերադառնալով Ժնև` Ազգերի լիգային ներկայացրել է զեկուցագիր, ըստ որի՝ օգնություն ցուցաբերելու դեպքում Հայաստանը կարող է տեղավորել 25–30 հզ. գաղթականի: Տեսնելով, որ Ազգերի լիգան դանդաղում է հայ գաղթականության հայրենադարձման հարցում, Նանսենն ինքն է մարդասիրական ուղիներով հայթայթել անհրաժեշտ միջոցներ և տրամադրել 7 հզ. հայ գաղթականների հայրենադարձության կազմակերպման համար: Նանսենի բազմաթիվ հոդվածներ, զեկուցագրեր, ելույթներ նվիրված են հայ ժողովրդի պատմությանն ու Հայաստանին: 1927 թ-ին նորվեգերեն հրատարակվել է նրա «Հայաստանում» ծավալուն գիրքը, որը թարգմանվել է անգլերեն ու ֆրանսերեն` «Հայաստանը և Մերձավոր Արևելքը», գերմաներեն` «Խաբված ժողովուրդ» վերնագրերով: Ընդ որում, գրքի վրա կարմիր տառերով գրված է. «Մեղադրանք Անտանտի ու Ազգերի լիգայի դեմ»: Մարդասիրական գործունեության համար 1922 թ-ին Նանսենին շնորհվել է Նոբելյան մրցանակ: 1938 թ-ին նրա՝ Գաղթականների միջազգային գրասենյակը նույնպես արժանացել է Նոբելյան մրցանակի` «Նանսենյան անձնագրերի» ստեղծման համար: 1954 թ-ին ՄԱԿ-ի Փախստականների գծով կոմիսարիատը սահմանել է Նանսենի մրցանակ (սկզբում կոչվել է «Նանսենի մեդալ»). տրվում է 1955 թ-ից: Նանսենի մասին նկարահանվել է «Աշխարհի խիղճը» (2009 թ.) ֆիլմը: Երևանում գործում են «Ֆրիտյոֆ Նանսեն հիմնադրամը» (նախագահ` Ֆելիքս Բախչինյան), Ֆրիտյոֆ Նանսենի անվան մանկատունը: Նանսենի անունով կոչվել են փողոցներ և դպրոցներ Երևանում, Դիլիջանում, Արմավիրում, Սպիտակում, Ստեփանավանում: Երկրաշարժից հետո Սպիտակ քաղաքում նորվեգացիները Նանսենի թոռան` ճարտարապետ Էյգիլ Նանսենի նախագծով 1989 թ-ին կառուցել են հիվանդանոց, որի բակում տեղադրվել է Ֆրիտյոֆ Նանսենի կիսանդրին, Երևանի Նոր Նորք թաղամասի զբոսայգում` «Նանսենյան անձնագրի» արձանը:
|