Նիկո Փիրոսմանին պրիմիտիվիզմի նշանավոր ներկայացուցիչներից է վրացական գեղանկարչության մեջ:
Նիկո Փիրոսմանին (իսկական անուն-ազգանունը՝ Նիկոլոզ Փիրոսմանիշվիլի) ծնողների մահից հետո մոտ 15 տարի (ընդհատումներով) ապրել է Շուլավերում՝ բաքվեցի հայ գործարանատիրոջ այրու՝ Եփրոսինե Քալանթարովայի տանը: 1870-ական թվականներին Քալանթարովների հետ տեղափոխվել է Թիֆլիս: Գրել և կարդալ (նաև հայերեն) սովորել է ինքնուրույն, իսկ գեղանկարչություն՝ շրջիկ նկարիչներից: 1880-ական թվականներին ինքնուս նկարիչ Գիգո Զազիաշվիլու հետ բացել է դեկորատիվ որմնանկարների արվեստանոց: 1890 թ-ից աշխատել է վագոնավար, ապա բացել է կաթի փոքրիկ վաճառատուն. 1900 թ- վերջնականապես նվիրվել է գեղանկարչությանը: Նկարել է ցուցանակներ առևտրական հիմնարկների համար, դեկորատիվ պաննոներ, դիմանկարներ: Փիրոսմանին ինքն է պատրաստել ներկերը և նկարել խանութների ներսի պատերին, մոմլաթի, թիթեղի և ստվարաթղթի վրա: Նա չի շփվել նկարիչների հետ, մինչև կյանքի վերջն ապրել է նկուղներում՝ աղքատության մեջ: 1912 թ-ին Փիրոսմանիին նկատել է ֆուտուրիստ նկարիչ Կիրիլ Զդանևիչը, գնել է նրա նկարներից, իսկ եղբայրը՝ բանաստեղծ Իլյա Զդանևիչը, 1913 թ-ին «Կավկազսկայա րեչ» թերթում տպագրել է հոդված՝ «Բնածին տաղանդի տեր նկարիչը» վերնագրով: Նույն թվականին Մոսկվայում բացված ֆուտուրիստ նկարիչների ցուցահանդեսում ներկայացվել են նաև Փիրոսմանիի մի քանի կտավներ: Նրանով հետաքրքրվել են նաև երիտասարդ նկարիչներ Դավիթ Կակաբաձեն, Լադո Գուդիաշվիլին և ուրիշներ: 1916 թ-ին Կիրիլ Զդանևիչի արվեստանոցում բացվել է Փիրոսմանիի ցուցահանդեսը. նա դարձել է ավելի հայտնի: Բազմաթիվ հավաքորդներ գնել են նրա նկարները: Փիրոսմանին շատ արագ է աշխատել և իր նկարներում շտկումներ չի արել: Նկարիչն ստեղծել է անիմալիստական ժանրի բազմաթիվ գործեր՝ կենդանիների պատկերներ: Սև ֆոնը բնորոշ է նրա և՜ ցուցանակներին, և՜ դիմանկարներին (Իլյա Զդանևիչի, Ալեքսանդր Գարանովի և ուրիշների): Նա անդրադարձել է նաև տոների և խնջույքների թեմաներին. այդ տեսարաններից շատերը բնանկարի մաս են կազմում: Փիրոսմանիի լավագույն գործերից են՝ «Ընձուղտը» (1900-ական թթ.), «Դռնապանը» (1904 թ.), «Արջը՝ լուսնյակ գիշերին» (1905 թ.),«Ցախավաճառը», «Ձկնորսը՝ ժայռերի մեջ» (երկուսն էլ՝ 1906 թ.), «Դերասանուհի Մարգարիտան», «Երեք իշխանների խրախճանքը» (երկուսն էլ՝ 1909 թ.), «Խրախճանք» (1910-ական թթ.), «Կալատեղ» (1915 թ.), «Եղնիկը» (1916 թ.) և այլն: Փիրոսմանին անմիջականությամբ, աշխարհի միամիտ-բանաստեղծական ընկալմամբ է ստեղծել իր վեհ, հանդիսավոր պատկերները, որոնց հերոսները ներքուստ դրամատիկական են, արտաքուստ՝ հանգիստ ու ռոմանտիկ: Նրա բազմաթիվ նկարների վրա կան հայերեն մակագրություններ: Նրա մասին նկարահանել են կինոնկարներ (նաև Սերգեյ Փարաջանովի «Արաբեսկներ Փիրոսմանիի թեմաներով», 1985 թ. ֆիլմը, և այլն), գրել բանաստեղծություններ (Պավել Անտակոլսկի, Անդրեյ Վոզնեսենսկի, Բուլատ Օկուջավա և ուրիշներ): Փիրոսմանիի գործերից պահվում են Վրաստանի արվեստի, Մոսկվայի Տրետյակովյան, Արևելքի ժողովուրդների արվեստի և այլ թանգարաններում: Փարիզի Ժորժ Պոմպիդու կենտրոնում բացվել է նրա ցուցահանդեսը (1960-ական թթ.), Պաբլո Պիկասսոն ստեղծել է Փիրոսմանիի դիմանկարը: Վրաստանում թողարկվել է թղթադրամ Փիրոսմանիի դիմանկարով, նրա ծննդյան 125-ամյակի առթիվ` փոստային դրոշմանիշ (2002 թ.): 1982 թ-ին Միրզաանիում բացվել է Փիրոսմանիի տուն-թանգարանը:
|
