Սերմը մերկասերմ և ծաղկավոր բույսերի օրգան է, որը կատարում է վերարտադրողական, տարաբնակեցման և անբարենպաստ պայմաններում գոյատևման գործառույթներ: Առաջացել է տարասպոր բարձրակարգ բույսերի էվոլյուցիայի ընթացքում: Սովորաբար զարգանում է սերմնասաղմում՝ հիմնականում բեղմնավորումից հետո (երբեմն՝ առանց բեղմնավորման): Մերկասերմ բույսերի սերմերը ձևավորվում են կոների սերմնաթեփուկների մակերևույթին, ծաղկավորների սերմերն ամփոփված են պտղի մեջ: Սերմերը կազմված են սերմնակեղևից (սպերմոդերմ), սաղմից (երիտասարդ սպորոֆիտ) և հաճախ էնդոսպերմում ու պերիսպերմում գտնվող սննդարար նյութերից: Սերմնակեղևը սաղմը պաշտպանում է չորանալուց: Այն կարող է լինել փայտանման (օրինակ՝ սոճու, արմավենու սերմերինը), թաղանթանման (հացահատիկներինը) և կաշեկերպ (սովորական սոճունը): Սերմերի մակերևույթին սովորաբար նկատվում են սերմնասպին (հասուն սերմի` սերմնակոթունից անջատվելու տեղը), միկրոպիլեի (փոշեմուտք, սերմնամուտք) փոսիկաձև հետքը, խալազի (սերմնասկզբնակի` կոթունին ամրանալու տեղը) հետքը, ակոսիկները, թմբիկները և սերմնակարերը: Սերմերի մակերևույթը լինում է ողորկ և փայլուն (լոբի), ցանցակոսավոր (կորնգան), փշոտ (արջնդեղ), թմբիկավոր (ճռճռուկ), թեփուկավոր (ընձախոտ) և այլն: Որոշ սերմեր ունեն թևիկներ (փողածաղիկ), մազիկներ (բամբակենի): Սերմերի արտաքին ձևը և կառուցվածքը կայուն ժառանգական հատկանիշներ են և օգտագործվում են բույսերի կարգաբանության մեջ: Սերմերի չափերը և զանգվածը տարբեր են՝ 0,002–0,005 մգ-ից (որոշ խոլորձազգիներ) մինչև 9 կգ (սեյշելյան արմավենի), առավելագույնը՝ 20 կգ (կոկոսյան արմավենի): Սերմերի քանակը պտուղներում նույնպես խիստ տատանվում է՝ մեկից (բարդածաղկավորներ) մինչև մի քանի միլիոն (որոշ խոլորձազգիներ): Սերմերի ծլունակության պահպանման տևողությունը մի քանի օրից (ուռենի) մինչև հարյուրավոր տարիներ (լոտոս) են: Սերմերն օգտագործվում են ցանքի համար, սննդի մեջ, որպես համեմունք, նաև ձեթեր, օսլա, ներկանյութեր ու դեղանյութեր ստանալու համար և այլն: Որոշ բույսերի սերմերի արդյունաբերական մշակման արգասիքները՝ քուսպը և այլն, օգտագործում են որպես կեր կենդանիների ու թռչունների համար:
|
