Սխտորը շուշանազգիների ընտանիքի սոխուկավոր, երկամյա կամ բազմամյա խոտաբույս է: Վայրի տեսակներն աճում են Միջին Ասիայի լեռներում, Ղազախստանի հարավում, Կովկասում, Հնդկաստանում, միջերկրածովյան երկրներում: Մշակովի տեսակն ունի 2 ենթատեսակ՝ ցողունավոր և սովորական: Մշակվում է Եվրոպայում, Ասիայում, Ամերիկայում, Աֆրիկայի արևադարձային շրջաններում, Ավստրալիայում: ՀՀ-ում տարածված է տեղական պոպուլացիան, որը նույնպես կազմված է վերոհիշյալ 2 ենթատեսակներից: Մշակվում է Արարատյան դաշտում և նախալեռնային մարզերում: Ծաղկակիր ցողունի բարձրությունը 60–150 սմ է: Տերևները նշտարաձև են, տափակ, կանգուն կամ խոնարհված, մատղաշներն օգտագործվում են սննդի մեջ: Ծաղկաբույլը գնդաձև է, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակավուն: Սոխուկը բարդ է` կազմված 2–50 պճեղներից (կոճղեզներ), որոնցից յուրաքանչյուրը պատված է կաշեկերպ թաղանթով: Սխտորի յուրահատուկ հոտն ու համը պայմանավորված են եթերայուղերի առկայությամբ: Դրանք պարունակում են ֆիտոնցիդներ, որոնք ոչնչացնում են շատ ախտածին հարուցիչներ: Սխտորը պարունակում է նաև չոր նյութեր, շաքարներ, սպիտակուցներ, C, B վիտամիններ, բազմաշաքարներ: Սխտորի ֆիտոնցիդային պատրաստուկները, թուրմը և սպիրտային մզվածքը (ալիսատ) կիրառվում են բժշկության մեջ՝ որպես ստամոքսաղիքային համակարգի շարժողական և հյութազատիչ գործառույթները խթանող միջոց, նաև հիպերտոնիայի և աթերոսկլերոզի դեպքերում: Օգտագործվում է թարմ և վերամշակված, որպես համեմունք՝ թթուների, աղցանների մեջ, երշիկի արտադրությունում, նաև պահածոյած: Սխտորը բազմանում է վեգետատիվ ճանապարհով. պճեղները տնկում են վաղ գարնանը կամ աշնանը: Գարնանացանը պահպանվում է մինչև նոր բերքը: Աշնանացանը, թեպետ ավելի բերքատու է, բայց երկար չի պահպանվում: Սխտորը հնադարյան մշակաբույս է. Չինաստանում այն մշակվել է IV–V դարերում: Դեռևս Հին Հունաստանում և Եգիպտոսում սխտորն օգտագործվել է որպես դեղաբույս, ինչպես նաև սննդի մեջ:
|
