Վարդենին վարդազգիների ընտանիքի բազմամյա թուփ է: Հայտնի է մոտ 400 տեսակ՝ տարածված առավելապես Հյուսիսային կիսագնդում: ՀՀ-ում հանդիպում է վայրի 31 տեսակ (առատափուշ, փափուկ, վահանակիր և այլն)՝ տարածված Շիրակի, Արագածոտնի, Տավուշի, Սյունիքի մարզերում: Աճում են անտառեզրերին, թփուտներում, լեռնալանջերին: Վարդենու բնաշխարհիկ տեսակները՝ Զանգեզուրի, Հրաչի, Սոսնովսկու և այլն, տարածված են Արագածոտնի, Կոտայքի, Սյունիքի մարզերում, աճում են անտառեզրերին, լեռնալանջերին, քարքարոտ վայրերում: Վարդենու մշակովի տեսակները՝ չինական, հարյուրթերթանի, դամասկոսյան և այլն, տարածված են գրեթե բոլոր մարզերում: Բարձրությունը 0,15–3 մ է: Որոշ տեսակներ առաջացնում են մինչև 10–12մ երկարությամբ սողացող, մագլցող կամ փաթաթվող, փշապատ ու փշիկապատ ընձյուղներ: Տերևները հերթադիր են, բարդ, կենտփետրաձև, մերկ կամ թավոտ: Ծաղիկները պարզ են կամ բազմաթերթ, տրամագիծը՝ 2–15սմ, բուրավետ, կարմիր, սպիտակ, վարդագույն, դեղին, նարնջագույն, մանուշակագույն, մեկական կամ բազմածաղիկ՝ հովանոցաձև կամ վահանաձև ծաղկաբույլերով: Ծաղկակալը սափորաձև է: Պտուղը միասերմ ընկուզիկներից կազմված կեղծ պտուղ է (մասուր): Հիբրիդացման և արհեստական ընտրության շնորհիվ ստեղծվել են վարդենու բազմաթիվ պարտեզային ձևեր: Մշակվում են բազմազան սորտեր ու ձևեր, որոնց հայրենիքը Չինաստանն է, Փոքր Ասիան, Աֆղանստանը, Իրանը, Հայաստանը, Հեռավոր Արևելքը, Հարավային Ճապոնիան: Սորտերի բազմազանության, առատ ու երկարատև ծաղկման և հարուստ գույների շնորհիվ առավել գեղազարդիչ արժեք ունեն հիբրիդ թեյավարդերը և ֆլորիբունդան: Վարդենու ծաղիկը լավորակ հումք է գինու, լիկյորի, հյութերի, զովացուցիչ ջրերի, մուրաբայի, թեյի համար: Որոշ տեսակների պսակաթերթիկներից ստանում են օծանելիքների արտադրության մեջ օգտագործվող արժեքավոր բուրավետ եթերայուղ (վարդի յուղ), իսկ տարբեր օրգաններից՝ վիտամիններ, դեղանյութեր, դաբաղանյութեր, ներկանյութեր: Վարդենու վայրի տեսակները կիրառվում են որպես կանաչ ցանկապատ, թեք լանջերն ամրացնելու, հողը էրոզիայից պաշտպանելու և մշակովի վարդենու համար որպես պատվաստակալ օգտագործելու նպատակով:
|
