Վնասատուները միջատներ ու կենդանիներ են, որոնք վնասում կամ ոչնչացնում են մշակաբույսեր կամ հիվանդություններ փոխանցում նրանց: Մշակաբույսերին վնասում են նեմատոդների, փափկամարմինների, միջատների, տզերի և մկնանման կրծողների բազմաթիվ տեսակներ: Մեծ վնաս են պատճառում մորեխները, որոշ ճռիկներ, բզեզները, թիթեռները, հողաբնակ միջատները: Ըստ սնման բնույթի՝ տարբերում են վնասատուների 2 տեսակ՝ ծակող-ծծող բերանի օրգաններ ունեցող միջատներ և կրծողներ: Առաջին տեսակի վնասատուները բույսը վնասում են տարբեր օրգաններից հյութը ծծելու և բույսի բնականոն սննդառությունը խախտելու միջոցով: Որոշ վնասատուներ վնասում են բույսերի բազմացման օրգանները. դրանցից են խնձորենու, բալենու, տանձենու, ընկուզենու պտղակերներն ու սղոցողները, պտուղների սերմնակերները, բզեզները և այլն: Որոշ վնասատուներ ոչնչացնում են պահեստավորված հատիկներն ու մթերքները: Գյուղատնտեսական մշակաբույսերին երբեմն վնաս են պատճառում թռչունների որոշ տեսակներ՝ ճնճղուկները, սերմնաքաղ ագռավը և այլն: Կաթնասունների դասի կրծողներից վնասատուներ են գետնասկյուռը, ճագարամուկը, տնային և անտառային մկները, մոխրագույն ու սև առնետները, ավազամկները և այլն: Առավել վնասակար է դաշտամկների խումբը: Պտղատու այգիներին ձմռանը երբեմն վնաս են պատճառում նապաստակները՝ կրծելով բների կեղևները: Հաճախ վնասատուները հարմարված են սնվելու բույսի որևէ օրգանով և, ըստ դրա, բաժանվում են արմատային, ցողունային, տերևային, ծաղկային, պտղային վնասատուների խմբերի: Վնասատուների տարածվածությունը և ագրոկենսահամակեցություններում տեսակների ձևավորումը կապված է շրջակա միջավայրի պայմանների և տեսակների էկոլոգիական առանձնահատկության հետ: Տարբերում են տեսակի տարածման ընդհանուր արեալը, վնասակարության գոտին և բնակության վայրը: Տեսակի արեալն այն տարածքն է, որտեղ հանդիպում է տվյալ տեսակի վնասատուն: Բնական կամ առաջնային արեալներն ստեղծվում են տեսակի ինքնուրույն բնակեցմամբ: Արհեստական կամ երկրորդային արեալում միջատները հիմնականում հայտնվում են սերմերի, տնկանյութի հետ: Վնասակարության գոտին ընդհանուր արեալի մի մասն է, որտեղ այս կամ այն տեսակը հանդիպում է ավելի հաճախ, մշտապես, մեծ քանակով, և որտեղ այն ավելի վնասակար է: Բնակության վայրերը տվյալ տեսակի համար որոշակիորեն նպաստավոր էկոլոգիական պայմաններով շրջաններն են: Որոշ տեսակներ (օրինակ՝ մորեխները, լվիճները) ունեն բնակության վայրերի տարեկան և սեզոնային հերթափոխումներ: Միջատների և տզերի զարգացման համար կարևոր է ջերմային ռեժիմը, հողում զարգացող միջատների համար` հողի քիմիական կազմը, թթվությունը, ֆիզիկական կառուցվածքը, օդավորումը և խոնավությունը:
Վնասատուների դեմ պայքարի եղանակները Վնասատուների դեմ պայքարը գյուղատնտեսության կարևոր խնդիրներից է և ներառում է բոլոր այն միջոցառումները, որոնցով հնարավոր է սահմանափակել վնասատուների կենսագործունեության պայմանները: Գործնականում կիրառվում են հետևյալ եղանակները. Ագրոտեխնիկական` վնասատուների նկատմամբ բույսերի կայուն սորտերի ստեղծում, ճիշտ ցանքաշրջանառության կիրառում, խնամքի ժամկետների ճիշտ ընտրություն: Կենսաբանական` վնասատուների դեմ իրենց իսկ մակաբույծների և գիշատիչների օգտագործում, մանրէաբանական պատրաստուկների կիրառում: Ֆիզիկամեխանիկական` թակարդների, որսացանցերի կիրառում, հորերի, առուների փորում, ձվերի ոչնչացում, բների հավաքում: Քիմիական` թունավոր քիմիական նյութերի՝ միջատասպանների (ինսեկտիցիդներ), տզասպանների (ակարիցիդներ), որդասպանների (նեմատոցիդներ) օգտագործում: Կենսաֆիզիկական և կենսաքիմիական` գամմա-ճառագայթների և կենսաքիմիական պատրաստուկների կիրառում, միջատների ու տզերի սեռական ամլացում` քիմիական գրավչանյութերի (ատրակտանտներ) և ֆիզիոլոգիական ֆունկցիաները խախտող միջոցների (հակամետաբոլիտներ) զուգակցմամբ:
|
