Չադի Հանրապետություն Չադը պետություն է Կենտրոնական Աֆրիկայում: Ռելիեֆում գերակշռում են 250–400 մ բարձրության տափարակ հարթավայրերը: Երկրի ծայր հյուսիսում Տիբեստի բարձրավանդակն է (բարձրությունը` մինչև 3415 մ), հյուսիս-արևելքում՝ Էրդի ու Էննեդի սարավանդները: Տարածքի հյուսիսային կեսը զբաղեցնում է քարքարոտ ու ավազոտ Սահարա անապատը: Ընդերքում կան բոքսիտի, անագի, վոլֆրամի, երկաթի, նավթի հանքավայրեր: Երկրի հյուսիսում կլիման արևադարձային անապատային է, տարեկան տեղումները՝ 100–200 (տեղ-տեղ՝ 50-ից պակաս) մմ: Անապատային ուժեղ քամու՝ սամումի ժամանակ փոշին ու ավազը թափանցում են ամենուրեք: Հարավում կլիման հասարակածային մուսսոնային է, գետային ցանցը՝ խիտ: Շարի, Լոգոն, Աուկ, Սալամաթ, Բաթհա գետերն անձրևային սեզոնում հորդանում են, ողողում ընդարձակ տարածություններ և ճահիճներ առաջացնում: Հյուսիսում շատ են ուեդները (ժամանակավոր ջրահոսքերի չոր հովիտներ): Արևմուտքում Չադ լիճն է, որի մակերեսը նույնպես կրում է սեզոնային փոփոխություններ (անձրևային շրջանում երբեմն կրկնակի մեծանում է): Երկրի հյուսիսի բուսածածկույթից զուրկ քարքարոտ անապատները հարավում փոխարինվում են թփուտային ու կիսաթփուտային ավազային անապատներով: Ավելի հարավում տիրապետում են սավաննաները: Կենդանիներից կան փիղ, ռնգեղջյուր, ընձուղտ, առյուծ, ընձառյուծ, գետերում` կոկորդիլոս, գետաձի, ավազուտներում` օձեր, մողեսներ: Չադի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: IX–XIX դարերում գոյություն են ունեցել մի քանի պետություններ: XIX դարի վերջից մինչև 1960 թ. Չադը եղել է Ֆրանսիայի գաղութը, իսկ 1960 թ-ի օգոստոսին հռչակել է իր անկախությունը: Չադում բնակվում են 140 տարբեր ժողովուրդներ և ազգություններ: Բնակչության 50 %-ը բագիրմի, մբում, մաբա, միմի, տաբու ժողովուրդներն են: Կան արաբներ, եվրոպական երկրներից ներգաղթածներ: Բնիկները վարում են քոչվոր և կիսաքոչվոր կյանք: Խոշոր քաղաքներն են Նջամենան, Սարհը, Մունդուն, Աբեշեն: Անապատային տարածքները երկրագործության համար պիտանի չեն: Գյուղատնտեսական հողահանդակները կազմում են երկրի տարածքի միայն 13 %-ը (հիմնականում՝ հարավում): Մշակում են բամբակենի, կորեկ, ցորեն, բրինձ, գետնանուշ, օազիսներում՝ փյունիկյան արմավենի: Զբաղվում են քոչվորական և կիսաքոչվորական անասնապահությամբ: Հարուստ է Չադի ժողովրդական արվեստը: Երկրում հայտնաբերվել են VIII–X դարերի Սաո մշակույթի հուշարձաններ՝ բնակավայրերի մնացորդներ, կենցաղային խեցեղեն, մարդկանց և կենդանիների թրծակավե ու բրոնզե արձանիկներ: Զարգացած են ջուլհակությունը, ասեղնագործությունը, կաշեգործությունը, մետաղի մշակումը (զենքեր, պղնձե և բրոնզե զարդեր), բրուտագործությունը: Ուշագրավ է Չադի երաժշտական մշակույթը, որը բնակչության էթնիկ խայտաբղետության հետևանքով խիստ բազմազան է: Ազգային երաժշտական գործիքների մեջ մեծ թիվ են կազմում փայտից, կավից պատրաստված թմբուկները, զանգակները:
|
