Այդպես են կոչվում, օրինակ, ձեզանից շատերին քաջ ծանոթ գորտերը և տրիտոնները, որոնց միշտ էլ կարող եք տեսնել լճում, գետում, ջրամբարում: Երկկենցաղներն առաջին ողնաշարավորներն են, որ ջրային կյանքից անցել են ջրացամաքայինի: Հայտնի է երկկենցաղների 3 կարգի 29 ընտանիքի 2600 տեսակ: Լինում են անոտ, պոչավոր և անպոչ տեսակախմբեր: ՀՀ-ում տարածված են պոչավոր երկկենցաղների 2 տեսակ՝ փոքրասիական տրիտոնը, սովորական տրիտոնը, և անպոչ երկկենցաղների 6 տեսակ՝ սիրիական սխտորագորտը, կանաչ դոդոշը, սովորական ծառագորտը, փոքրասիական ծառագորտը, փոքրասիական գորտը, լճագորտը: Վաղ հասակում` թրթուրային փուլում, երկկենցաղների մեծ մասն ապրում է ջրում և ձկների նման շնչում գլխի կողքերում ցցված խռիկներով: Երբ փոքրիկ շերեփուկները (թրթուրները) մեծանում են, կորցնում են խռիկները և սկսում են շնչել թոքերով, ինչպես բոլոր ցամաքային կենդանիները: Սակայն երկկենցաղների մաշկը բարակ է ու խոնավ և պարբերաբար ջրով թրջվելու կարիք ունի: Պարզվում է, որ գորտերը ջուրը «խմում» են մաշկով. ջուրը ներծծում է մաշկը, և գորտն ամենևին կարիք չունի խմելու համար բացել բերանը: Այդ պատճառով էլ երկկենցաղները ջրից շատ չեն հեռանում: Եթե գորտը կամ տրիտոնը երկար մնա չոր տեղում, կարող է սատկել: Բոլոր հասուն երկկենցաղները գիշատիչ են: Նրանք սնվում են միջատներով, որդերով և փափկամարմիններով: Շերեփուկները սնվում են ստորջրյա բույսերով, որ կրծոտում են սուր, եղջրային ատամիկներով: Գարնանը ջրամբարներում հայտնըվում են գորտնկիթի՝ գորտաձուղպի հատիկավոր կնձիկներ: Գարնանային արևից տաքացած գորտնկիթում զարգանում են սաղմերը, որոնցից շուտով դուրս են գալիս ձկների մատղաշներին շատ նման փոքրիկ շերեփուկներ: Վերջիններս ունեն երկար պոչ, իսկ ոտքերը դեռևս չեն երևում: Բայց երբ շերեփուկը մեծանում է, սկզբում երևան են գալիս նրա հետևի, ապա՝ առջևի ոտքերը: Խռիկներն անհետանում են, և տեսակների մեծամասնությունը սկսում է շնչել թոքերով, քիչ ավելի ուշ վերանում է նաև պոչը, և մեր առջև արդեն փոքրիկ մի գորտ է: Տրիտոնների կերպարանափոխությունը կատարվում է այլ կերպ. նրանց պոչը չի անհետանում: Այդ պատճառով տրիտոններին և նրանց ցեղակիցներին անվանում են պոչավոր երկկենցաղներ: Տրիտոններին ջրում կարելի է հանդիպել միայն գարնանը և ամռանը: Աշնան սկզբին նրանք դուրս են գալիս ցամաք և բնակություն հաստատում խոնավ տեղերում, ցերեկը թաքնվում են քարի տակ, չոր ոստերի մեջ, իսկ որսի դուրս են գալիս գիշերը, երբ այնքան էլ շոգ չէ, և փոքր-ինչ խոնավ է: Անպոչ երկկենցաղները, որոնցից են գորտերն ու դոդոշները, ծառագորտերն ու հրադոդոշները (արջնագորտերը), անհամեմատ ավելի շատ են, քան պոչավորները: Լճագորտերը և ծառագորտերը վառ կանաչ են, խոտի և սրադունչ գորտերը՝ գորշ: Սրանք գորտնկիթը դնելուց հետո հեռանում են դեպի անտառներ, մարգագետիններ, բանջարանոցներ ու այգիներ: Բազմացման շրջանում անպոչ երկկենցաղները (արուները) գարնանային «համերգներ» են տալիս, իսկ պոչավորներին բնորոշ են հարսանեկան խաղերը: Երկկենցաղները շատ օգտակար են. ոչնչացնում են բազմաթիվ գյուղատնտեսական վնասատուներ: Որոշ երկկենցաղներ կեր են ուրիշ կենդանիների համար: Իսկ Ֆրանսիայում, Իտալիայում, ԱՄՆ-ում և մի շարք այլ երկրներում գորտերի միսն օգտագործում են սննդի մեջ: Որոշ երկկենցաղներ, հատկապես գորտերն ու աքսոլոտլները, վաղուց արդեն որպես լաբորատոր կենդանիներ օգտագործվում են գիտական հետազոտություններում: Փարիզում նույնիսկ գորտի արձան է կանգնեցված: - Բրածո երկկենցաղներն ավելի բազմաթիվ են և բազմազան, քան ժամանակակից տեսակները: Եղել են նաև հսկա տեսակներ, որոնց գանգի երկարությունը հասել է մոտ 1 մ-ի:
|
