Եթովպիայի Դաշնային Ժողովրդավարական Հանրապետություն Եթովպիան կամ, ինչպես նախկինում էին կոչում, Հաբեշստանը գտնվում է Աֆրիկա մայրցամաքի արևելքում: Եթովպիա անվանումը ծագում է հունական «էյթոպիա» բառից, որ նշանակում է արևակեզ մարդկանց երկիր՝ այդ երկրի բնակիչների մաշկի թուխ գույնի համար: Երբ միջնադարում արաբները նվաճեցին Եգիպտոսը, Եթովպիային Հաբեշստան անունը տվեցին՝ տեղում բնակվող հաբաշ ժողովրդի անունից: Սակայն 1945թ-ին վերականգնվեց երկրի նախկին անունը: Տնտեսաաշխարհագրական առումով Եթովպիան մեծ փոփոխություններ է կրել 1990-ական թվականների սկզբներին: 1993 թ-ին Էրիթրեայի անկախացումով նա զրկվեց 1000 կմ-անոց ծովային սահմաններից և դեպի ծով ելքից: Համաշխարհային օվկիանոս դուրս գալու համար Եթովպիան այժմ օգտվում է Ջիբութի նավահանգստից: Լեռնային երկիր է, տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում է Եթովպական բարձրավանդակը, որը գրեթե բոլոր կողմերից շրջապատված է անապատներով ու կիսաանապատներով: Բնական պայմաններն աչքի են ընկնում մեծ հակադրություններով: Բարձրաբերձ լեռների գագաթներին ձմռանը ձյուն է նստում, իսկ աշնանը կուտակվում է սառը մառախուղը: Լեռնային զով կլիմայի պայմաններում աճում են մերձարևադարձային ծառեր, թփեր ու խոտեր: Կենդանական աշխարհն այստեղ նույնպես հիշեցնում է մերձարևադարձային գոտիները: Լեռների ստորոտում ձգվում են բլրաշատ սարահարթերը՝ արգավանդ սևահողերով ու կարմրահողերով: Այդ սարահարթերը Եթովպիայի շտեմարանն են: Անտառները կազմում են տարածքի 25 %-ը և ունեն արդյունաբերական կարևոր նշանակություն: Ամենուր ցորենի, գարու, կորեկի և նրա տարատեսակ տեֆի դաշտեր են: Եթովպացիներն այդ տեֆից լավաշանման հաց են թխում: Ձմռանն ու ամռանը մուսսոնային քամիներն անձրևներ են բերում, դրա շնորհիվ երկրի պայմանները բարենպաստ են երկրագործության համար, որը եթովպացիների մեծ մասի զբաղմունքն է: Հողը վարում են եզներ լծած արորով: Ընդարձակ արոտավայրերի շնորհիվ զարգացած է անասնապահությունը, զբաղվում են նաև թռչնաբուծությամբ և մեղվաբուծությամբ: Երկրի հարավում մշակում են սուրճ: Եթովպիան համարվում է սուրճի հայրենիքը: Հետաքրքիր է, որ սուրճ բառի՝ մի շարք լեզուներում պահպանված կոֆե ձևը ծագել է Եթովպիայի Կաֆա շրջանից, որտեղ լեռներում մինչև օրս աճում են վայրի սրճենու անտառներ: Հարթավայրերում կլիման շոգ է, արևադարձային: Եթովպիայում արդյունահանում են պլատին, ոսկի, մանգան, քարաղ, հայտնաբերված են երկաթի, անագի, գորշ ածխի, սնդիկի, կապարի, նավթի և այլ օգտակար հանածոների հանքավայրեր: Կան շատ հանքային աղբյուրներ: Եթովպիան լճերի երկիր է: Թանա լճից է սնվում Աֆրիկայի ամենամեծ գետը՝ Կապույտ Նեղոսը (Եթովպիայի տարածքում կոչվում է Աբբայ): Եթովպական բարձրավանդակից տարբեր ուղղություններով հոսում են բազմաթիվ գետեր, բայց նրանց մեծ մասը կորչում է շրջակա անապատներում: XVI դարում գաղութարարներն առաջին անգամ անհաջող փորձ կատարեցին նվաճելու Եթովպիան: 1895 թ-ին Իտալիան պատերազմ սանձազերծեց Եթովպիայի դեմ, բայց պարտություն կրեց և հարկադրված ճանաչեց նրա անկախությունը: 1935 թ-ին Իտալիան կրկին հարձակվեց Եթովպիայի վրա, գրավեց այն և միացրեց արևելաաֆրիկյան իր գաղութներին: Սակայն 1941թ-ին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, եթովպական պարտիզաններն անգլիական զորքերի օգնությամբ ազատագրեցին երկիրը: Երկար ժամանակ Եթովպիան կառավարում էին կայսրերը, որոնք այստեղ կոչվում էին նեգուսներ: Բայց 1974 թ-ին միապետությունը տապալվեց, և իշխանության գլուխ անցան զինվորականները, որոնք փորձեցին երկիրը դուրս բերել սոցիալիզմի ուղի, բայց ապարդյուն:1991 թ-ին տեղի ունեցավ պետական հեղաշրջում, իսկ 2 տարի անց նրանից անջատվեց Էրիթրեան՝ որպես անկախ պետություն: Եթովպիայի էթնիկական կազմը բազմազան է, բայց երկրի ժողովուրդների մեծ մասը պատկանում է սեմա-քամյան լեզվաընտանիքին: Երկրում հաշվվում է ավելի քան 70 լեզու, և գրեթե բոլորն էլ ունեն սեփական գիր: Պետական լեզուն ամհարերենն է: Առավել մեծաթիվ են ամհարները, որոնց հաջորդում են հալաները և սոմալացիները: Կան նաև այլ ցեղեր: Բնակչության մոտ 60 %-ը դավանում է քրիստոնեություն (ղպտի ուղղափառներ), 30%-ը՝ մահմեդականություն: Եթովպիան քրիստոնեություն ընդունած առաջին երկրներից է: Եթովպիայի ամենամեծ քաղաքը մայրաքաղաք Ադիս Աբեբան է (ամհարերեն՝ Քարե ծաղիկ): Նշանավոր քաղաքներից են նաև Ասմերան, Հարերը, Մեկելեն: Կապույտ Նեղոսի վրա գտնվող ջրվեժները (օրինակ` Տիսը) և ավազանի լեռնային լանդշաֆտները, Թանա լիճը, Ամբո և Վոլգասո հանքային ջրերով առողջարանները լավագույն վայրեր են բուժման, ակտիվ հանգստի ու զբոսաշրջության համար: Մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում Ադիս Աբեբայի տաճարներն ու պողոտաները, Գոնդարա քաղաքի դղյակները, ժայռափոր տաճար-եկեղեցիները:
Հայերը Եթովպիայում Հայերն աֆրիկյան այս երկրի հետ առնչվել են տակավին IV–V դարերում և արդեն VII դարում այստեղ հիմնել են հայկական բնակավայր, որը կոչվել է «Հայկական կղզի»: Այդ կապերը սերտացել են հատկապես Քաղկեդոնի ժողովից (451 թ.) հետո, երբ Եթովպական ուղղափառ եկեղեցին Հայ, Ասորի և Ղպտի եկեղեցիների հետ մերժել է Քաղկեդոնի ժողովի վարդապետությունը (եթովպացիները քրիստոնեությունը պետական կրոն են հռչակել 318 թ-ին, ըստ այլ աղբյուրների` 340 թ-ին): Հայ եկեղեցու բարոյական ազդեցությամբ կատարված բարեփոխումների շնորհիվ եթովպացիները մեկընդմիշտ ճանաչել են Հայ եկեղեցու առաջատարությունն Արևելյան հնագույն եկեղեցիների մեջ: Հետագայում` հատկապես Կիլիկյան Հայաստանի ժամանակաշրջանում, այդ կապերն ավելի են աշխուժացել՝ ընդգրկելով առևտրի և մշակույթի բնագավառները: Հայերը Եթովպիայում հիմնել են վանքեր, դպրոցներ, զարգացրել են գրչության արվեստը, կատարել թարգմանություններ, զբաղեցրել են պետական կարևոր պաշտոններ: Հայտնի է, օրինակ, որ Եթովպիայի մասին առաջին գիտական աշխարհացույցը, որտեղ մեծ ճշգրտությամբ տրված են երկրի տեղագրությունը, լեռների, դաշտերի, գետերի, քաղաքների նկարագրությունն ու չափագրությունը, կազմել է հայ տոմարագետ ու ճանապարհորդ Ավետիք Տիգրանակերտցի Բաղդասարյանը, որը XVIII դարի սկզբին այցելել է Եթովպիա: Եթովպահայերը պահպանել են իրենց առաջնային դիրքը երկրի քաղաքական և տնտեսական կյանքում, սերտ կապեր ունեցել եթովպական արքունիքի հետ: XVIII դարի 1-ին կեսին արքունիքի գանձապետը եղել է Սեֆել անունով մի հայ, նրանից հետո պաշտոնավարել է Հովհաննես Թովմաճյանը: 20 տարի երկրի գլխավոր ճարտարապետը եղել է Գրիգոր Հովյանը, ավելի ուշ՝ Մինաս Խերպիկյանը: Մենելիք կայսեր (XIX դար) բժշկապետն էր Պողոս Մարգարյանը, ոսկերչապետը՝ Տիգրան Հեպեյանը: Գ. Նալբանդյանը Եթովպիայի օրհներգի երաժշտության հեղինակն է: Եթովպիայի պատմության մեջ նշանակալի ավանդ ունի Սարգիս Թերզյանը, որը եղել է Մենելիք II-ի ամենաազդեցիկ մերձավորներից, վարել զինվորական և վարչական բարձր պաշտոններ: Նա առաջինն է կազմակերպել մեքենաների ներմուծումը, եթովպական բանակը զինել ժամանակակից զենքով, նախաձեռնել նաև Ջիբութի–Ադիս Աբեբա առաջին երկաթուղու կառուցումը: Վերջին շրջանում եթովպահայ գաղութը գնալով նվազում է, ներկայումս մնացել է շուրջ 80 հայ, որոնք բնակվում են միայն Ադիս Աբեբայում: Երկրի մայրաքաղաքում գործել են հայկական մշակութային միություններ, երաժշտական և թատերական խմբեր, ազգային վարժարան: Գործում է Սուրբ Գևորգ եկեղեցին: Մայրաքաղաքի ամենահայտնի և ամենախոշոր գորգերի խանութը պատկանում է հայի:
|
