Հունգարիայի Ազգային հերոս, բանաստեղծ Շանդոր Պետեֆին հունգարական ազգային պոեզիայի հիմնադիրն է:
Շանդոր Պետեֆին (իսկական անուն ազգանունը՝ Ալեքսանդր Պետյոֆի) 1833– 1834 թթ-ին սովորել է Պեշտ, 1835–38 թթ-ին՝ Ասոդ, 1838–39 թթ-ին՝ Շելմեց քաղաքներում: 1839 թ-ին Ազգային թատրոնի ստատիստ-դերասան էր: Նույն թվականին անցել է զինվորական ծառայության, 1841 թ-ին զորացրվել է հիվանդության պատճառով: 1841 թ-ին շրջիկ թատերախմբի դերասան էր: 1842 թ-ին լույս է տեսել նրա առաջին՝ «Գինի խմողը» բանաստեղծությունը, 1844 թ-ին՝ «Բանաստեղծություններ» ժողովածուն, որտեղ ի հայտ են եկել բանաստեղծի ժողովրդական աշխարհընկալումն ու ռեալիզմը: Նրա վաղ շրջանի բանաստեղծություններից մի քանիսը («Ես խոհանոց մտա մի օր...», «Սեր...», «Առևտուր») դարձել են ժողովրդական երգեր: Պետեֆին «Վայրի ծաղիկ» (1844 թ.) և «Ընդդեմ արքաների» (1844 թ.) բանաստեղծություններում բողոքել է ավստրիական բռնակալ իշխանությունների դեմ, պահանջել ժողովրդավարական բարեփոխումներ: Իր հանրահայտ «Գյուղական մուրճ» (1844 թ.) երգիծական և «Դյուցազն Յանոշը» (1844 թ.) հեքիաթային պոեմներով հեռացել է իշխող պահպանողական ու կեղծ ռոմանտիկական կանոններից և որդեգրել ժողովրդական պոեզիային բնորոշ ձևն ու բովանդակությունը: Անձնական դժվարությունները, «կոպտության» և «անճաշակության» համար պահպանողականների քննադատական հարձակումները, հայրենիքի ապագայի հանդեպ տագնապը բանաստեղծին հասցրել են հոգեկան ճգնաժամի.
Թող թռչի կրծքիս ավերակներից Իմ աղոթքը լուռ. «Օ՜, Աստվա՜ծ, դու իմ հայրենի երկրին Քո օրհնանքը տո՜ւր»:
«Ամպեր» (1845–46 թթ.) բանաստեղծությունների շարքում պատկերել է կյանքի աններդաշնակությունը, իսկ «Վագրը և բորենին» (1845 թ.) դրամայում, «Պիշտա Սիլայ» (1846 թ.) ու «Շալգո» (1846 թ.) պոեմներում, «Դահճի պարանը» (1846 թ.) վեպում հիասթափության և վրիժառության թեմաները ողբերգական երանգ են ստացել: 1847 թ-ին գլխավորել է «Երիտասարդ Հունգարիա» կազմակերպությունը, մասնակցել է հեղափոխության ծրագրի մշակմանը («12 կետ»): 1848 թ-ին գրող Յանոշ Արանի հետ փորձել է համախմբել հունգարական ազգային-ազատագրական շարժման մասնակիցներին: Պալ Վաշվարի, Յանոշ Վիդացի և ուրիշների հետ ղեկավարել է Պեշտի և Բուդի ապստամբությունը: «Մի բան է ինձ անհանգստացնում», «Ժողովրդի անունից», «XIX դարի բանաստեղծներին», «Պալատը և խրճիթը», «Հերոսները քրջերի մեջ» և այլ բանաստեղծություններում հեղափոխական զանգվածներին պայքարի է կոչել. առաջին անգամ հունգարական գրականության մեջ, որպես հեղափոխական պայքարի ընկերոջ, գովերգել է կնոջը: «Ազգային երգ», «Թագավորներին՝ կախաղան», «Ժողովրդին» բանաստեղծություններում հանդես է եկել ավատատիրության վերացման, անկախ ժողովրդավարական հանրապետություն ստեղծելու օգտին, պահանջել է ժողովրդի իրավունքների ճանաչում: 1848 թ-ին Պետեֆին պարտվել է Ազգային ժողովի ընտրություններում: Ընդունվել է հեղափոխական բանակ, գրել զինվորներին փառաբանող երգեր. «Կյանք կամ մահ» (1848 թ.), «Սարսափելի ժամանակներ» (1849 թ.) պոեմներում երգել է զինվորների հերոսականությունը: Ուշագրավ է նաև «Առաքյալը» (1848 թ., ամբողջությամբ հրատարակվել է 1874 թ-ին) պոեմը, որի գլխավոր հերոսը նահատակվում է ժողովրդի ազատագրության համար: Պետեֆին զոհվել է ցարական բանակի կազակների հետ ընդհարման ժամանակ: Հունգարիայի քաղաքներում նրա անունով կոչվել են փողոցներ, հրապարակներ, գրադարան՝ Բուդապեշտում: Պետեֆիի ստեղծագործությունները հայերեն է թարգմանել Վահագն Դավթյանը:
Ազատությո՜ւն և սե՜ր – Ահա այն ամենը, ինչ պետք է ինձ, Սերը պատրաստ եմ ես Մահով իմ նվաճել, Ազատության համար Քեզ կզոհեմ, ի՜մ սեր... Շանդոր Պետեֆի |
