Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանը հիմնադրվել է 1946 թ-ի աշնանը` Արագածի հարավային լանջին` Բյուրական գյուղի մոտ` ծովի մակերևույթից շուրջ 1500 մ բարձրության վրա: Առաջին դիտաշտարակների շինարարությանը զուգընթաց, Վ. Համբարձումյանի ղեկավարությամբ, սկսվեց նաև մասնագետների ուսուցումը Երևանի պետական համալսարանում: Այդ նույն ժամանակ բաց երկնքի տակ տեղակայված առաջին շատ համեստ աստղադիտակներով կատարվեցին անդրանիկ դիտումները: 1956 թ-ին, երբ տեղի ունեցավ աստղադիտարանի պաշտոնական բացումը, ստացված կարևոր արդյունքների շնորհիվ այդ գիտական հաստատությունը հայտնի դարձավ ողջ աշխարհում: Հիմնադրման օրվանից մինչև 1988 թ. աստղագիտական այդ կենտրոնի անփոփոխ տնօրենն էր Վիկտոր Համբարձումյանը: Այդ տարիներին աստղադիտարանում տեղադրվեցին Եվրոպայում խոշորագույններից մեկը՝ 2,6 մ հայելու տրամագծով դասական աստղադիտակը, 1 մ տրամագծով մուտքի բացվածքով աշխարհում խոշորներից համարվող Շմիդի համակարգի աստղադիտակը, ռադիոօպտիկական աստղադիտակը և շատ ու շատ այլ բարձրակարգ սարքեր: Դրանք հնարավորություն տվեցին Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանում կարևորագույն հետազոտություններ կատարել աստղերի ու գալակտիկաների առաջացման, ինչպես նաև նյութի տիեզերական գոյաձևերի ֆիզիկայի վերաբերյալ: 1947 թ-ին, օրինակ, հայտնագործվեցին աստղասփյուռները՝ երիտասարդ աստղերի խմբեր, որտեղ ձևավորվում են աստղերը, և առաջին անգամ ապացուցվեց, որ մեր ժամանակներում ևս շարունակվում են աստղերի առաջացման երևույթները: Բյուրականի աստղադիտարանում մշակվեցին և հիմնավորվեցին նաև գալակտիկաների կորիզների ակտիվության վարկածները, որոնք հեղաշրջեցին այդ գիտության մեջ իշխող պատկերացումը: Բացահայտվեց, որ կորիզների ակտիվության շնորհիվ գալակտիկաներում անջատվում են էներգիայի ու նյութի վիթխարի քանակություններ, և այդ հանգամանքը վճռական դեր է խաղում գալակտիկաների ձևավորման ու զարգացման ընթացքում: Պարզվեց նաև, որ այդ ակտիվության հզոր դրսևորումները, ինչպես նաև աստղասփյուռներում դիտվող որոշ երևույթներ պայմանավորված չեն բուն աստղերով կամ գազափոշային նյութով: Այդ կապակցությամբ Բյուրականի աստղադիտարանում մշակվել է վարկած, ըստ որի՝ գալակտիկաներում, մասնավորապես` նրանց կորիզներում, գոյություն ունեն խիտ զանգվածով մարմիններ (գերխիտ նախաստղեր), որոնց նյութից ձևավորվում են աստղերն ու աստղային համակարգերը: Բյուրականի աստղադիտարանի հետազոտությունները զգալիորեն նպաստել են նաև արտամթնոլորտային աստղագիտության զարգացմանը:
|
