Դադիվանքը միջնադարյան համալիր է, հոգևոր և մշակութային կենտրոն` Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Վերին Խաչեն (Ծար) գավառում՝ Թարթառ (Տրտու) գետի ձախ ափին. XII–XIII դարերում եղել է եպիսկոպոսանիստ:
Դադիվանքը կամ Խութավանքը (կոչվել է խութի՝ բլրակի վրա կառուցված լինելու համար) հիմնադրվել է I դարում՝ քրիստոնեական քարոզչության համար նահատակված Դադիի գերեզմանի տեղում: Ծառայել է նաև որպես ամրոց: 1145 թ-ին վանքն ավերել են սելջուկները, նորոգվել է 1170-ական թվականներին: Հայաստանի խոշոր հուշարձանախմբերից է. հյուսիսում վանքի պաշտամունքային շենքերն են, գավիթները, զանգակատունը, մատուռներ, խաչքարեր, հարավում՝ աշխարհիկ շինությունները: Այդտեղ է նաև Առանշահիկ-Վախթանգյան իշխանական տան տոհմական տապանատունը: Գլխավոր եկեղեցին՝ Կաթողիկեն, 1214 թ-ին կառուցել է Վախթանգ իշխանի կինը՝ Արզուխաթունը: Այն արտաքուստ՝ ուղղանկյուն հատակագծով, գմբեթավոր, ներքուստ՝ խաչաձև, 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով որմնանկարազարդ շինություն է: Ճակատներն ու գլանաձև թմբուկը հարդարված են դեկորատիվ կամարաշարով: Կաթողիկեին արևմուտքից կից են ուղղանկյուն բեմով, թաղածածկ գավթով եկեղեցին ու սյունասրահը՝ կառուցված XIII դարում: Երկհարկ զանգակատան առաջին հարկում տեղադրված է վանքի առաջնորդ Աթանասի՝ 1283 թ-ին կանգնեցրած նուրբ զարդաքանդակներով 2 խաչքար: Դեպի հյուսիս մեծ չափերով միանավ եկեղեցին է՝ կառուցված X–XI դարերում, որին արևմուտքից կից է 1224 թ-ին Գրիգորիս եպիսկոպոսի կառուցած քառամույթ, գմբեթավոր ժամատունը: Կաթողիկեից հարավ XIII դարում կառուցվել է վանքի չորրորդ եկեղեցին՝ գմբեթավոր դահլիճ հորինվածքով: Հարավային հուշարձանախմբի կենտրոնում 1211 թ-ին կառուցած պալատական դահլիճն ունի ժամատներին հատուկ քառասյուն կենտրոնակազմ հորինվածք, որին արևմուտքից կից են թաղածածկ սեղանատունն ու խոհանոցը, արևելքից՝ քառակուսի գմբեթածածկ գրատունը: Վանքի հարավ-արևմուտքում բնակելի և տնտեսական շենքեր են: 1920 թ-ին գավառն Ադրբեջանին բռնակցելուց հետո վանքն այլևս չի գործել: 1960-ական թվականներին Ադրբեջանի իշխանությունները վանքի տարածքում գյուղ են հիմնել, որի բնակիչները սկզբնապես ապրել են վանքի եկեղեցիներում ու շենքերում՝ զգալիորեն վնասելով Կաթողիկեի որմնանկարները: 1993 թ-ին Դադիվանքն ազատագրվել է Ադրբեջանի ենթակայությունից և վերանորոգվել:
|